Mantar Yetiştirmek - Mantar Yetiştirmek İçin Hazır Toprak Nereden Temin Edilebilir?
MANTAR YETİŞTİRME YERLERİ:
Mantar yetiştirme yerleri başlangıçtan beri değişim gösterdiği gibi bu günde çeşitlilik arz eder. Esas olan mantarın ekolojik isteklerin cevap vermektir.
Açıkta yetiştiricilik:
Bilindiği gibi mantarların asıl kaynağı doğadır. Pleurotus, shiitake gibi mantarların yetiştiriciliği dışında,ağaç gölgesi, hasır ve branda gibi korunaklardan yararlanarak mevsime bağlı olarak açıkta mantar yetiştirile bilinir. Bu tür yetiştiriciliğin nemli bölgeler dışında ekonomik olması beklenemez.
Mağara ve tüneller:
İster tabii olarak oluşmuş olsun ister insanlar tarafından açılmış olsun mağara ve tünellerde yapılan üretim açıkta üretime göre daha güvenlidir.
Ekolojik faktörler kısmen kontrol altındadır. Ancak konulacak kompost tun ihtiyacına cevap verecek ölçülerde hava giriş ve çıkışına elverişli delik veya bacaların konulması gerekir.
Soğuk hava depoları:
Meyve ve sebze depolayan soğuk hava depolarının boş kaldığı ilkbahar ve yaz aylarında mantar yetiştirile bilinir. Bu yerlerin mantar üretiminde kullanılmasının iki önemli avantajı vardır. Birincisi bu binaların çok iyi yalıtıldığı ve hazır klima sisteminin olması. İkincisi iptidai olarak mantar üretimi yapan küçük üreticilerin genellikle yaz aylarında üretim yapmamaları nedeniyle üretimdeki azalma fiyatları yükseltmektedir.
Seralar:
Yazları fazla sıcak geçmeyen bölgelerde seraların üreri yalıtılarak mantar üretiminde kullanıla bilinir .
Bodrum,kiler, bira ve şaraphane mahzenleri,kümes,ahır, depo vb. boş binalar:
Bu tür yerlerde küçük değişikliklerle mantar üretimine elverişli alanlar haline getirmek mümkün olmaktadır. Son yıllarda, binaların kullanılmayan bodrum katlarında üretim yapan işletmelerin sayısı hızla artmaktadır. Bu tür işletmelerin kompost hazırlamaya elverişli yerleri olmadığından ve esasen mesken yerlerinde kompost hazırlama aşamasında çıkacak amonyak kokusu nedeniyle izin verilmediği için hazır kompost kullanmaktadırlar.
Bu yetiştirme yerleri bu günkü üretimde önemli bir yere sahip olduğu gibi gelecek dede bu önem daha da artacaktır. Şüphesiz, daha önce belirttiğimiz ısıtma –soğutma, nemlendirme ve havalandırma şartlarını sağlayan düzenlemelerin yapılması ve bunların ekonomik olarak işletile bilinir olmasıbaşarıyı doğrudan doğruya etkileyecektir.
Modern mantar işletmeleri:
Son olarak modern mantar işletmelerinden söz ederken,konular biraz ayrıntılı olarak ele alınmaya çalışılacaktır. Bir mantar üreticisinin , entegre bir işletmeye dönüşme aşamasında ihtiyacı olan tüm bilgiler verilerek bu yayına bir mantarcılık el kitabi özelliği kazandırılmaya çalışılacaktır.
Modern işletmeler önceki sayılan mantar üretim yerlerinden oldukça farklıdır. Özel olarak bu amaç için tesis edilmişlerdir ve çevre koşulları denetim altındadır.
Bunun için işletme büyüklüğü, kapasitesi ve yetiştirme sistemi,yatırım miktarına ve Pazar olanaklarına göre öncelikle tespit edilir ve plan proje yapılır. Plan çiziminde esas, işletmede bulunması öngörülen üniteler ve bunların kapasitesidir.
İşletmenin yer seçiminde şu özellikler aranmalıdır.
- işletme kurulacak yerin iskan alanı dışında olması.
- Ulaşım, elektrik ve su sorununun bulunmaması.
- Hammadde ve iş gücünün kolay temin edile bilinir olması,kompost atıklarının değerlendirilebileceği yerlerin bulunması.
- Pazarlama olanaklarının bulunması ve bu olanakların genişlemesi halinde buna paralel kapasite artırımına elverişli bir arazi olması.
Bir mantar işletmesinde :
Hammadde depo yeri:
Mantar üretiminde kullanılan sap-saman nın devamlı bulunabilmesi ve ucuza temini bakımından mevsiminde satın alınması gerekir. Buna göre yıllık üretim kapasitesi tespit edildikten sonra gerekli olan yıllık hammadde miktarına göre hammadde deposu planlanmalıdır. Bir saman balyası 50x50x100cm boyutlarında olup 20-25 kg ağırlığındadır ve üst üste 12-15 kat yerleştirile bilinir.
Kompost platformu :
Sap ve samanın ıslatılarak fermantasyona tabi tutulduğu bu alan beton kaplı olmalı, soğuk ve rüzgarlı bölgelerde kurumayı engellemek için yanlarına duvar örülmeli, üs kısmı çatı ile örtülmelidir. Bir ton kompost için 6-8 m2 ihtiyacı göz önüne alınarak yeterli alan hesap edile bilinir.
Kolaylıkla temizlenebilmesi, ıslatma ve kompostlaştırma esnasında tabanda sızan suyun tabanda birikmesini engellemek ve sızan gübreli suyun tekrar kompost a ilave edilebilmesi için kompost platformu bir tarafa doğru hafif meyilli olmalı ve meyil tarafında bir şerbet çukuru yapılmalıdır. Küçük işletmelerde beton bir zeminde bu işlem görüle bilinir. Ancak fazla yağış alan bölgelerde,yağış sırasında kompost u korumak için naylon bir örtü kullanmak gerekir. Bu esnada da kompost un havasız kalmaması için örtünün komposttun hava alabileceği şekilde örtülmesi veya uzun süre örtü altında bırakılmaması gerekmektedir.
Katkı maddeleri depolama yeri:
Kompost hazırlamada gerekli olan kimyasal gübreler, kepek vs. gibi katkı maddelerini muhafaza etmek için bir depoya ihtiyaç vardır.
Pastörize odası :
Birinci fermantasyon dediğimiz kompostlaştırma işleminin bitiminden sonra, kompost içerisindeki zararlı ve mantarlara rakip olabilecek organizma ve mikroorganizmaların yok edilmesi ve komposttaki besin maddelerinin mantar tarafından alına bilinir hale sokulması için 60 C0 de ve kompostlaştırma süresine bağlı olarak 3- 10 gün süre ile kompost tun bekletildiği odadır. Bu oda ısı kalıbının önlenmesi amacıyla duvarları ve tavanı çok iyi yalıtılmalıdır. Taban kısmına içeriye buhar verebilecek şekilde delikli borular yerleştirilir.
Pastörizasyon esnasında açığa çıkan CO2 ve amonyak gazının dışarıya atılabilmesi için pastörize odasında havalandırma sisteminin kurulması ve havalandırma kapasitesinin pastörize odasına yerleştirilecek kompost miktarına göre hesap edilmesi gerekir, ayrıca taze hava giriş kısmına filtre yerleştirilmelidir.
Buhar ünitesi tüm odadaki sıcaklığın 70-80 C0 ye çıkabilecek kapasitede düşünülmeli ve projelendirilmelidir. Zira ayni oda örtü toprağı sterilizasyon un dada kullanıla bilinir.
Misel aşılama yeri (Ekim odası):
Pastörizasyon işlemi bitmiş kompost a tohumluk miselin karıştırıldığı, ekildiği bu oda , pastörizasyon odası ile misel gelişme odalarının veya üretim odalarının arasında yer alır.
Misel geliştirme odaları:
İşletme tipine ve yetiştirme odalarının büyüklüğüne göre planlanır. Genellikle bir yetiştirme odasının yarısı büyüklüğündedir. 5 yetiştirme odası için bir misel geliştirme odası yeterlidir. Misel geliştirme odasında 24 C0 sıcaklık ve % 80-90 nem bulunması gerekir. Bunun için dış duvar ,tavan ve kapılar yalıtımlı olmalıdır. Bu odada ısıtma ve havalandırma sistemleri yapılmalıdır.
Yetiştirme odaları :
Son aşamada kompost un tutulduğu ve hasadın yapıldığı odalar yetiştirme odalarıdır. Bu odaların büyüklük ve sayısı işletme kapasitesine ve amaca bağlı olarak değişmektedir. Üretim odalarının dış duvarları yalıtılmış,ısıtma,soğutma ,nemlendirme ve havalandırma sistemleri ile donatılmış olmalıdır. Oda sıcaklığı 16-18 C0 de nem %80-90 tutulabilecek şekilde ayarlanmalıdır. Isıtma sırasında oda neminin aşırı şekilde düşmesini önlemek için yüksek sıcaklıkta ısıtmadan kaçınılmalıdır. Isıtma borularında kızgın buhar yerine sıcak su dolaştırılarak ve ısıtma yüzeyi biraz daha geniş tutularak bu sağlana bilinir.
Sobalı ısıtmalarda soba üzerine su konularak ,nem takviyesi yapılmalıdır. Misel ön gelişme odası olmayan yani ön gelişmeyi ve üretimi ayni odada gerçekleştiren işletmelerde oda sıcaklığı 24-26 C0 ye kadar yükseltilecek şekilde projelendirme yapılmalıdır.
Üretim odalarında iyi bir havalandırma düzeni kurularak içeride biriken CO2 ve zararlı gazların dışarıya atılması ve dışardan taze hava alınması sağlanmalıdır.
Diğer odalar:
İhtiyaca ve isteğe bağlı olarak ; paketleme.soğuk muhafaza,kurutma,konserveleme,ilaç muhafaza,depo,idari birimler gibi üniteler ile işçi soyunma odaları,tuvalet,kazan ve klima odaları ,vs. odalar bir işletmede yer alacaktır
Basit bir mantar işletme binası planı
MANTAR ÜRETİM AKIŞI VE İŞLETME TİPLERİ
Diğer bitkilerin yetiştirilmesinde olduğu gibi mantar yetiştirilebilmesi içinde Tohuma(misel) ,yetiştirme ortamına ve yetiştirilecek olan mantarın isteklerine uygun çevre şartlarına ihtiyaç vardır. Bunu biraz daha açacak olursak mantar yetiştiriciliği için gerekli olan unsurları şöyle sıralayabiliriz
1. 1. yetiştirilecek olan mantarın miseli (tohumu)
2. 2. yetiştirilecek olan mantarın beslenmesine uygun olarak hazırlanmış kompost (her tür için uygun besin maddeleri ile zenginleştirilmiş besin ortamı)
3. 3. uygun ekoloji (uygun sıcaklık,nem,CO2/O2 oranı
Bir Mantar işletmesinde akış şeması şöyledir.
aşamaların tamamını veya bir kısmını kapsamasına göre mantar işletmeleri üç tipte oluşur
1. Tüm aşamaları bünyesinde bulunduran işletmeler
Misel Kompost Üretim Pazarlama
Örtü toprağı Pazarlama
Bu tip işletmeler,Büyük işletmeler olup,kendi misellerini ,kompost ve örtü topraklarını ,kendileri hazırlayarak mantar üretimi yaparlar.Daha fazla bilgi birikimi,teknoloji ve yatırıma gerek duyulur.
2.Misel i Tohum) dışardan alan işletmeler
Misel Kompost Üretim Pazarlama
Örtü toprağı Pazarlama
Bu tür işletmeler kompost ve örü topraklarını kendi işletmelerinde hazırlayıp,dışardan sadece misel(tohum )alarak üretim yapan işletmelerdir. Orta büyüklükteki işletmeler bu tarz üretim yaparlar.
3.Sadece üretim yapan işletmeler
Misel Kompost Üretim Pazarlama
Örtü toprağı Pazarlama
Kompost ve miseli Konularında ihtisaslaşmış olan firmalardan satın alarak mantar üreten işletmeler bu guruba girerler. Kompost ve miseli ayrı ayrı firmalardan aldıkları gibi ayni firmadan ekilmiş kompost olarak alabilirler.
MANTAR YETİŞTİRME YERLERİ:
Mantar yetiştirme yerleri başlangıçtan beri değişim gösterdiği gibi bu günde çeşitlilik arz eder. Esas olan mantarın ekolojik isteklerin cevap vermektir.
Açıkta yetiştiricilik:
Bilindiği gibi mantarların asıl kaynağı doğadır. Pleurotus, shiitake gibi mantarların yetiştiriciliği dışında,ağaç gölgesi, hasır ve branda gibi korunaklardan yararlanarak mevsime bağlı olarak açıkta mantar yetiştirile bilinir. Bu tür yetiştiriciliğin nemli bölgeler dışında ekonomik olması beklenemez.
Mağara ve tüneller:
İster tabii olarak oluşmuş olsun ister insanlar tarafından açılmış olsun mağara ve tünellerde yapılan üretim açıkta üretime göre daha güvenlidir.
Ekolojik faktörler kısmen kontrol altındadır. Ancak konulacak kompost tun ihtiyacına cevap verecek ölçülerde hava giriş ve çıkışına elverişli delik veya bacaların konulması gerekir.
Soğuk hava depoları:
Meyve ve sebze depolayan soğuk hava depolarının boş kaldığı ilkbahar ve yaz aylarında mantar yetiştirile bilinir. Bu yerlerin mantar üretiminde kullanılmasının iki önemli avantajı vardır. Birincisi bu binaların çok iyi yalıtıldığı ve hazır klima sisteminin olması. İkincisi iptidai olarak mantar üretimi yapan küçük üreticilerin genellikle yaz aylarında üretim yapmamaları nedeniyle üretimdeki azalma fiyatları yükseltmektedir.
Seralar:
Yazları fazla sıcak geçmeyen bölgelerde seraların üreri yalıtılarak mantar üretiminde kullanıla bilinir .
Bodrum,kiler, bira ve şaraphane mahzenleri,kümes,ahır, depo vb. boş binalar:
Bu tür yerlerde küçük değişikliklerle mantar üretimine elverişli alanlar haline getirmek mümkün olmaktadır. Son yıllarda, binaların kullanılmayan bodrum katlarında üretim yapan işletmelerin sayısı hızla artmaktadır. Bu tür işletmelerin kompost hazırlamaya elverişli yerleri olmadığından ve esasen mesken yerlerinde kompost hazırlama aşamasında çıkacak amonyak kokusu nedeniyle izin verilmediği için hazır kompost kullanmaktadırlar.
Bu yetiştirme yerleri bu günkü üretimde önemli bir yere sahip olduğu gibi gelecek dede bu önem daha da artacaktır. Şüphesiz, daha önce belirttiğimiz ısıtma –soğutma, nemlendirme ve havalandırma şartlarını sağlayan düzenlemelerin yapılması ve bunların ekonomik olarak işletile bilinir olmasıbaşarıyı doğrudan doğruya etkileyecektir.
Modern mantar işletmeleri:
Son olarak modern mantar işletmelerinden söz ederken,konular biraz ayrıntılı olarak ele alınmaya çalışılacaktır. Bir mantar üreticisinin , entegre bir işletmeye dönüşme aşamasında ihtiyacı olan tüm bilgiler verilerek bu yayına bir mantarcılık el kitabi özelliği kazandırılmaya çalışılacaktır.
Modern işletmeler önceki sayılan mantar üretim yerlerinden oldukça farklıdır. Özel olarak bu amaç için tesis edilmişlerdir ve çevre koşulları denetim altındadır.
Bunun için işletme büyüklüğü, kapasitesi ve yetiştirme sistemi,yatırım miktarına ve Pazar olanaklarına göre öncelikle tespit edilir ve plan proje yapılır. Plan çiziminde esas, işletmede bulunması öngörülen üniteler ve bunların kapasitesidir.
İşletmenin yer seçiminde şu özellikler aranmalıdır.
- işletme kurulacak yerin iskan alanı dışında olması.
- Ulaşım, elektrik ve su sorununun bulunmaması.
- Hammadde ve iş gücünün kolay temin edile bilinir olması,kompost atıklarının değerlendirilebileceği yerlerin bulunması.
- Pazarlama olanaklarının bulunması ve bu olanakların genişlemesi halinde buna paralel kapasite artırımına elverişli bir arazi olması.
Bir mantar işletmesinde :
Hammadde depo yeri:
Mantar üretiminde kullanılan sap-saman nın devamlı bulunabilmesi ve ucuza temini bakımından mevsiminde satın alınması gerekir. Buna göre yıllık üretim kapasitesi tespit edildikten sonra gerekli olan yıllık hammadde miktarına göre hammadde deposu planlanmalıdır. Bir saman balyası 50x50x100cm boyutlarında olup 20-25 kg ağırlığındadır ve üst üste 12-15 kat yerleştirile bilinir.
Kompost platformu :
Sap ve samanın ıslatılarak fermantasyona tabi tutulduğu bu alan beton kaplı olmalı, soğuk ve rüzgarlı bölgelerde kurumayı engellemek için yanlarına duvar örülmeli, üs kısmı çatı ile örtülmelidir. Bir ton kompost için 6-8 m2 ihtiyacı göz önüne alınarak yeterli alan hesap edile bilinir.
Kolaylıkla temizlenebilmesi, ıslatma ve kompostlaştırma esnasında tabanda sızan suyun tabanda birikmesini engellemek ve sızan gübreli suyun tekrar kompost a ilave edilebilmesi için kompost platformu bir tarafa doğru hafif meyilli olmalı ve meyil tarafında bir şerbet çukuru yapılmalıdır. Küçük işletmelerde beton bir zeminde bu işlem görüle bilinir. Ancak fazla yağış alan bölgelerde,yağış sırasında kompost u korumak için naylon bir örtü kullanmak gerekir. Bu esnada da kompost un havasız kalmaması için örtünün komposttun hava alabileceği şekilde örtülmesi veya uzun süre örtü altında bırakılmaması gerekmektedir.
Katkı maddeleri depolama yeri:
Kompost hazırlamada gerekli olan kimyasal gübreler, kepek vs. gibi katkı maddelerini muhafaza etmek için bir depoya ihtiyaç vardır.
Pastörize odası :
Birinci fermantasyon dediğimiz kompostlaştırma işleminin bitiminden sonra, kompost içerisindeki zararlı ve mantarlara rakip olabilecek organizma ve mikroorganizmaların yok edilmesi ve komposttaki besin maddelerinin mantar tarafından alına bilinir hale sokulması için 60 C0 de ve kompostlaştırma süresine bağlı olarak 3- 10 gün süre ile kompost tun bekletildiği odadır. Bu oda ısı kalıbının önlenmesi amacıyla duvarları ve tavanı çok iyi yalıtılmalıdır. Taban kısmına içeriye buhar verebilecek şekilde delikli borular yerleştirilir.
Pastörizasyon esnasında açığa çıkan CO2 ve amonyak gazının dışarıya atılabilmesi için pastörize odasında havalandırma sisteminin kurulması ve havalandırma kapasitesinin pastörize odasına yerleştirilecek kompost miktarına göre hesap edilmesi gerekir, ayrıca taze hava giriş kısmına filtre yerleştirilmelidir.
Buhar ünitesi tüm odadaki sıcaklığın 70-80 C0 ye çıkabilecek kapasitede düşünülmeli ve projelendirilmelidir. Zira ayni oda örtü toprağı sterilizasyon un dada kullanıla bilinir.
Misel aşılama yeri (Ekim odası):
Pastörizasyon işlemi bitmiş kompost a tohumluk miselin karıştırıldığı, ekildiği bu oda , pastörizasyon odası ile misel gelişme odalarının veya üretim odalarının arasında yer alır.
Misel geliştirme odaları:
İşletme tipine ve yetiştirme odalarının büyüklüğüne göre planlanır. Genellikle bir yetiştirme odasının yarısı büyüklüğündedir. 5 yetiştirme odası için bir misel geliştirme odası yeterlidir. Misel geliştirme odasında 24 C0 sıcaklık ve % 80-90 nem bulunması gerekir. Bunun için dış duvar ,tavan ve kapılar yalıtımlı olmalıdır. Bu odada ısıtma ve havalandırma sistemleri yapılmalıdır.
Yetiştirme odaları :
Son aşamada kompost un tutulduğu ve hasadın yapıldığı odalar yetiştirme odalarıdır. Bu odaların büyüklük ve sayısı işletme kapasitesine ve amaca bağlı olarak değişmektedir. Üretim odalarının dış duvarları yalıtılmış,ısıtma,soğutma ,nemlendirme ve havalandırma sistemleri ile donatılmış olmalıdır. Oda sıcaklığı 16-18 C0 de nem %80-90 tutulabilecek şekilde ayarlanmalıdır. Isıtma sırasında oda neminin aşırı şekilde düşmesini önlemek için yüksek sıcaklıkta ısıtmadan kaçınılmalıdır. Isıtma borularında kızgın buhar yerine sıcak su dolaştırılarak ve ısıtma yüzeyi biraz daha geniş tutularak bu sağlana bilinir.
Sobalı ısıtmalarda soba üzerine su konularak ,nem takviyesi yapılmalıdır. Misel ön gelişme odası olmayan yani ön gelişmeyi ve üretimi ayni odada gerçekleştiren işletmelerde oda sıcaklığı 24-26 C0 ye kadar yükseltilecek şekilde projelendirme yapılmalıdır.
Üretim odalarında iyi bir havalandırma düzeni kurularak içeride biriken CO2 ve zararlı gazların dışarıya atılması ve dışardan taze hava alınması sağlanmalıdır.
Diğer odalar:
İhtiyaca ve isteğe bağlı olarak ; paketleme.soğuk muhafaza,kurutma,konserveleme,ilaç muhafaza,depo,idari birimler gibi üniteler ile işçi soyunma odaları,tuvalet,kazan ve klima odaları ,vs. odalar bir işletmede yer alacaktır
Basit bir mantar işletme binası planı
MANTAR ÜRETİM AKIŞI VE İŞLETME TİPLERİ
Diğer bitkilerin yetiştirilmesinde olduğu gibi mantar yetiştirilebilmesi içinde Tohuma(misel) ,yetiştirme ortamına ve yetiştirilecek olan mantarın isteklerine uygun çevre şartlarına ihtiyaç vardır. Bunu biraz daha açacak olursak mantar yetiştiriciliği için gerekli olan unsurları şöyle sıralayabiliriz
1. 1. yetiştirilecek olan mantarın miseli (tohumu)
2. 2. yetiştirilecek olan mantarın beslenmesine uygun olarak hazırlanmış kompost (her tür için uygun besin maddeleri ile zenginleştirilmiş besin ortamı)
3. 3. uygun ekoloji (uygun sıcaklık,nem,CO2/O2 oranı
Bir Mantar işletmesinde akış şeması şöyledir.
aşamaların tamamını veya bir kısmını kapsamasına göre mantar işletmeleri üç tipte oluşur
1. Tüm aşamaları bünyesinde bulunduran işletmeler
Misel Kompost Üretim Pazarlama
Örtü toprağı Pazarlama
Bu tip işletmeler,Büyük işletmeler olup,kendi misellerini ,kompost ve örtü topraklarını ,kendileri hazırlayarak mantar üretimi yaparlar.Daha fazla bilgi birikimi,teknoloji ve yatırıma gerek duyulur.
2.Misel i Tohum) dışardan alan işletmeler
Misel Kompost Üretim Pazarlama
Örtü toprağı Pazarlama
Bu tür işletmeler kompost ve örü topraklarını kendi işletmelerinde hazırlayıp,dışardan sadece misel(tohum )alarak üretim yapan işletmelerdir. Orta büyüklükteki işletmeler bu tarz üretim yaparlar.
3.Sadece üretim yapan işletmeler
Misel Kompost Üretim Pazarlama
Örtü toprağı Pazarlama
Kompost ve miseli Konularında ihtisaslaşmış olan firmalardan satın alarak mantar üreten işletmeler bu guruba girerler. Kompost ve miseli ayrı ayrı firmalardan aldıkları gibi ayni firmadan ekilmiş kompost olarak alabilirler.
Son düzenleme:
